برای فرزند خود چه نامی بگذاریم؟

قالَ رَسول الله (ص): اِنَّ اَوَّلَ مایَنحَلُ اَحَدُکَم وَلَدهُ الاسِمُ الحَسَن
پیامبر اکرم (ص) فرمودند: اولین بخشش و عنایت شما به فرزندانتان، انتخاب نام نیکو می‌باشد. (کافی، ج 6. وسائل ج15، ص 115)
نامگذاری پدیده ها و موجودات در عالم آفرینش، از همان نخستین رابطه های انسان با جهان آغاز شده است. احتمالاً این نامگذاریها ابتدا مبتنی بر اصوات و آواهای طبیعی بوده است؛ مانند: شُرشُر (صدای آب)، قورباغه (که هجای اول صدای حیوان است)، جیرجیرک و غیره.

 در میان اقوام و ملل گوناگون در طول تاریخ، نامها و عنوانها بر گرفته از نام پدیده ها، اسطوره ها و الهه ها و سپس چهره ها و شخصیت های برجسته ی قبیله و ملت بوده است. در ایران باستان نام ستارگان، ناهید یا آناهیتا (زهره)، ماه، خورشید، فصول و ماههای سال مانند: بهار، مهر، آذر، و گلها و درختها مانند: سوسن، سرو و گاه به صورت ترکیبی: مهرنوش، مهرداد و گلناز و... برای تسمیه به کار می‌رفت.

در فرهنگ برخی جامعه ها، نامها براساس ویژگی موجودات و گاه متفاوت با جامعه های دیگر بوده است ؛ به همین دلیل در یک فرهنگ، دارای بار مثبت و در فرهنگ دیگر، دارای بار منفی بوده است. احمد بن هیثم از حضرت امام رضا(ع) سئوال کرد که چرا اعراب فرزندان خود را کلب (سگ)، فَهد (یوز) و نَمر (پلنگ) و مانند آن نامگذاری می‌کردند؟ حضرت در پاسخ فرمود: عربها مردان رزم  و نبرد بودند و این نامها را بر فرزندان خویش می‌نهادند تا در صحنه ی جنگ با صدا زدن آنها، دل دشمن را از هراس و ترس لبریز کنند.

نامها درتکوین شخصیت انسان تأثیری شگرف و انکار ناپذیر دارند. نام نیکو می‌تواند انگیزه ی نیکوکاری و گرایش به سمت الگوهای مطلوب را در فرد ایجاد کند و نام گذاری های تحقیر آمیز و نکوهیده ممکن است منجر به گرایشهای منفی، انزوا، انتقام و پرخاشگری شود.

اسلام و نامگذاری

قال علی(ع): وَ حَقُّ الوَلِدِ اَن یُحسِنَ اِسمِهُ و یُحسِنَ اَدَبَهُ و یُعَلِّمَهُ القُرانَ

و حق فرزند بر پدر این است که نام نیکو برای او برگزیند و ادبش را نیکو سازد و قرآن به او بیاموزد.

اسلام به عنوان های پسندیده و نامهای خجسته و مناسب در نامگذاری ها توصیه فرموده است. پروردگار متعال در سوره حجرات از به کارگیری القاب ناپسند نهی فرموده و نام و عنوان ناپسند دادن را نتیجه سقوط اخلاقی و تباهی درونی دانسته است.

رسول خدا (ص) در برخورد با افراد، نام ها و کنیه های جاهلیت را تغییر می‌دادند. عمر دختری داشت که " عاصیه " (یعنی گناهکار) صدایش می‌زدند. پیامبر اکرم (ص) او را جمیله (یعنی زیبا) نامگذاری فرمودند.

امام صادق(ع) می‌فرماید: رسول خدا نام ناشایسته ی مردان و شهرها را تغییر می‌دادند.

در سیره و رفتار پیشوایان نیز همواره به کاربرد نام و کنیه ی مناسب سفارش شده است. چه بسا پدران و مادرانی که هنگام اظهار محبت به فرزندانشان نامهایی نامناسب و زشت به آنها می‌دادند، ائمه بزرگوار آنها را از این کار باز می‌داشتند و سفارش به نام نیکو نهادن می‌کردند. در مجمع البحرین از معصوم(ع) نقل شده است که فرمودند: " حَقُّ المؤمِن عَلی اَخیهِ اَن یُسمیه بِاَحَبَّ اَسمائه " یعنی حق مؤمن بر برادرش این است که او را به بهترین نام ها و زیباترین کنیه ها نامگذاری کند." به همین دلیل رسول اکرم (ص) فرمود: " کسی که چهار فرزند بیاورد و هیچ کدام را به اسم من نامگذاری نکند، به من جفا کرده است. "

پس نام، بر اثر تکرار و القا در شکل گیری شخصیت و رفتار انسان تأثیر شگرفی دارد و چه بسا نام و عنوان بر یک شخص، شهر، ملت، کوچه و خیابان به نوعی همسان سازی منجر شود.

روان شناسی و نام

نام، یکی از نمودارهای شخصیت و استقلال فرد است. تحقیقات نشان می‌دهد که کودکان از حدود دو تا سه سالگی نام خود را تشخیص می‌دهند. در این دوران، کودک از خود به عنوان یک شخص منفرد و جداگانه سخن می‌گوید و در استعمال کلمات " من، به من، مال من " راه افراط می‌پیماید. نام، برای به دست آوردن هویت و شخصیت، نقش تعیین کننده ای را ایفا می‌کند. نام، یک کودک را از کودکان دیگرمتمایز می‌سازد و جنس او را نشان می‌دهد؛ به همین دلیل کودکان چندان میل ندارند نامی داشته باشند که بین دختر و پسر مشترک است. حدود صد سال پیش آزمایش هوشی توسط بینه سیمون صورت گرفت و در آن به نتیجه رسید که پاسخ کودک به نام خود (یعنی اعلام هویت) از نخستین عکس العملهای او است.

نام و نقش های اجتماعی

در تحلیلی که " اینیاس میرسون " فیلسوف فرانسوی درباره ی وظیفه اجتماعی نام کرده،  اهمیت آن را در جوامع باستانی نشان داده است. او این نکته را تذکر می‌دهد که در یونان وقتی نام یکی از اجداد کودک به وی داده می‌شد، گویی به حیات نیای او نوعی دوام و استمرار بخشیده می‌شد و یا اینکه کودک به صورت نیای خودش در می‌آمد. در جامعه شرقی به ویژه درکشورهای عربی، همواره نام فرزند و پدر با هم، هویت شخص را تشکیل می‌دهد و در جامعه سنتی ایرانی عمدتاً نام اجداد (به خصوص در میان سادات) همواره در حال انتقال به نسل های بعدی است. گرچه پس از انقلاب اسلامی گرایش به سمت نامگذاریهای اصیل با بهره گیری از الگوهای اعتقادی گسترش یافت، اما مع الاسف در نامگذاری های اصیل سال های اخیر دوباره گرایش های متأثر از عرب گرایی یا گونه ای " تجدد گرایی " متداول شده ونام های بی ریشه که گاه پدر و مادر به معنای آن نیز واقف نیستند، به کار گرفته می‌شود که این خود واپس گرایی های ارزش سوز برخی افراد در جامعه ی ماست.

اگر قول " هانری والون " روان شناس مشهور را به درستی در یابیم که می‌گوید " " کودک به تدریج و خاصه از طریق تمرینات و بازیها موفق به تشخیص شخصیت و هویت خویش می‌شود و خود را از آنچه به او تعلق ندارد، فرق می‌گذارد و نام او عمده ترین واژه ای است که گوشش را می‌نوازد"، تأثیر نام و اندیشیدن کودک به نامش را می‌توانیم، دریابیم. درکلاس و مدرسه وقتی معلم به حضور و غیاب می‌پردازد، گاه یک خطای تلفظی یا نیم لبخندی در بیان نام دانش آموزان، اسباب تفریح و تفنن و دستاویزی برای بچه های کنجکاو و بازیگوش و زمینه ساز انزوا و تحقیر یک دانش آموز می‌شود. اجتناب معلم و مدیر و سایر عناصر مدرسه از به کار بردن  القاب و نامگذاری های نابجا، نکته ای مهم و اساسی در تربیت است و رعایت همین مسئله اساسی توسط والدین و خانواده ها ضرورتی اجتناب ناپذیر است. شاید به همین دلیل باشد که در میان روایات اسلامی، نخستین وظیفه ی پدر و مادر " نام نیکو بر فرزند نهادن " معرفی شده است. خوشبختانه غنای فرهنگی اسلام و وجود الگوهای بزرگ و ارزنده زن و مرد در تاریخ اسلام، مجال و میدان فراخی برای انتخاب نام های نیکو و زیباست.

چه نامی را انتخاب کنیم؟

روح کنجکاو انسان سرانجام او را به اندیشیدن درباره ی نام و وجه تسمیه ی خویش می‌کشاند. از پدر و مادر، معلم و دوستان می‌پرسد و یا با جستجو در فرهنگ لغات در پی یافتن مفهوم دقیق نام و عنوان خویش بر می‌آید. شعف و رضایت و احساس غرور و آرامش را در چهره ی آنانی که به معنای نام خویش دست می‌یابند و به گستره ی معنایی و ارزش عنوانی خویش پی می‌برند، می‌توان یافت. در کلاس درس، وقتی معلم به توضیح نام دانش آموز می‌پردازد، انتظار، تمرکز و توجه عمیق را در نگاه وی می‌توان مشاهده کرد.

راستی اگر نام او چنگیز، تیمور، اسکندر و... باشد، پس از شناخت این چهره ها چه احساسی به او دست می‌دهد؟ وقتی دانش آموز در تاریخ با جنایات هولناک و قساوت تیمور و تجاوز گری و غارت سپاه اسکندر آشنا می‌شود، چه احساسی نسبت به پدر و مادر خواهد داشت ؟

حتماً در کلاس درس دیده اید، وقتی درباره ی آن شخص تاریخی سخن می‌گویند، نگاه همه ی دانش آموزان به سمت دانش آموزی که دارای نام یا فامیل چنین شخصی است، بر می‌گردد و اگر آن چهره منفور باشد بر روح لطیف کودک در پی آن نگاهها و احیاناً تمسخرها، چه اثری خواهد گذاشت؟ ناصر خسرو می‌گوید:

نامی نکو گزین که بدان چون بخوانمت          در دلت شادی آید و در جانت خرمی

معمولا ً نام های غریب و کم کاربرد بیشتر در معرض پرسش و کنجکاوی دیگران قرار می‌گیرد و امروزه متأسفانه برخی از پدران و مادران به جای اندیشیدن به بار ارزشی و تأثیر روانی آن در آینده، به نادر بودن، تازه بودن و استثنایی بودن آن ! می‌اندیشند، گاه دیده می‌شود که پدر  و مادر از اینکه در میان همسالان " همنام " فرزندشان نیست با تفاخر و غرور یاد می‌کنند، در حالی که ممکن است همین نام، احیاناً در تقلیدهای سطحی اندیشانه نیز فراوان و عادی شود. پدر  و مادرها عمدتاً در نامگذاری فرزندان خویش خیلی دیر تصمیم می‌گیرند و اگر قبل از تولد نیز از نامگذاری سخن به میان آید، چندان جدی و قطعی نیست. همین بی برنامگی باعث می‌شود که پس از تولد فرزند، هرکس اعمال سلیقه کند و چه بسا ناخواسته نامی نامقبول و تحمیلی بر فرزند نهاده شود.

دستورات اسلام برای نامگذاری فرزند

در فرهنگ مقدس اسلام دستور این است که پیش از تولد فرزند (دوران تکوین جنین و دمیدن روح در کودک) بهتر است پدر و مادر تصمیم بگیرند و برای فرزند، چه دختر و چه پسر، نامی تعیین نمایند. امام علی(ع) می‌فرماید: " فرزند خویش را پیش از تولد نامگذاری کنید. هرگاه نمی دانید پسر است یا دختر، آنان را به تناسب مرد و زن بودن، نامگذاری کنید چرا که مردم در هنگامه ی قیامت به نام های خویش خوانده می‌شوند و فرزندی که سقط شده باشد و نامی برای او تعیین نکرده باشند، در روز قیامت از پدر مؤاخذه خواهد کرد."

در فقه الرضا توصیه شده است:

" هرگاه پیش از تولد نامی برای فرزند تعیین نکرده اید، حتماً تا روز هفتم نامی مناسب انتخاب کنید."

رسول اکرم (ص) نام هایی زیبا و با مسّمی همچون حسن(ع) و حسین(ع) را انتخاب فرمودند و حتی جنین حضرت زهرا (س) را پیش از ولادت " محسن " نامیدند. از نظر گاه روانی، نامگذاری پس از تولد عمدتاً مبتنی بر احساسات، آن هم احساسی متناسب با نوزادی لطیف و ظریف است و به همین دلیل ممکن است نامی خوش آوا، اما رقیق و کم محتوا و یا بدون اندیشه به فردای کودک و بزرگسالی او انتخاب شود. تکیه بر زیبایی " لفظ " به ویژه در سال های اخیر رایج شده است. در یکی از مدارس در پرسش از سی مادر، تنها هفت مادر با معنی نام فرزندشان و یا شخصیتی که نامش را بر فرزند خویش نهاده بودند، آشنایی داشتند. آروین، آتوسا، پوپک، بیوک، پرمون، سالومه، سمیرا، شیده، مانا، مونا، از جمله نامهایی بوده و هستند که پدران و مادران به خوش آهنگی و روانی آنها توجه دارند، نه معنا و احیاناً معادل چهره ی تاریخی آنها.

امام محمد باقر(ع) فرمودند:

"راست ترین نامها نامی است که دلالت بر بندگی خدا کند ؛ مانند عبدالله و بهترین نامها نام پیامبران است."

حضرت امام خمینی (ره)  نیز در دیدار و ملاقات افرادی که از حضرتش تقاضای نامگذاری فرزندشان را داشتند، عبدالله و فاطمه و زهرا و... را پیشنهاد می‌کردند. ایشان در رساله ی علمیه می‌فرمایند:

" فقر و بینوایی داخل خانه ای نمی شود که در آن خانه محمد یا احمد یا علی و یا حسین و یا جعفر و طالب و عبدالله و فاطمه باشد."

نامها اگر برگرفته از چهره هایی باشند که در تاریخ به بزرگ منشی و نیکی از آنان یاد می‌شود، کودک بعدها در انطباق با نام خویش هویتی مطلوب و ارزشمند می‌یابد. گاه یک چهره ی مقطعی، نام یک ستاره ی سینما یا ورزشکار، عنوان و نام فرزندی می‌شود که چندی بعد در ذهنها فراموش می‌شود. رسول خدا (ص) فرمود: " حق فرزند بر پدر این است که نام او را نیک، جای او را نیک و ادب او را نیک کند."

در دستورات رسول اکرم (ص)، بهترین نام ها، عبدالله و عبدالرحمن است و نام هایی همچون حبیب، مؤمن، امین، جمیل، سعد، مسعود، صابر، صدیق، مهدی، هادی، مرتضی، عیسی، مجتبی، صادق، موسی، سعید، مسلم، داوود، طاهره، طیّب، صالح، فضل الله، جلال، جمال، رضا، راضی، رضیّ، تقی، جواد، هاشم، مصطفی و... برای پسران پیشنهاد شده است، و نیز توصیه شده است؛ اسامی دختران را فاطمه، مریم، سوسن، زهره، زکیه، زهرا، عذرا، ریحانه، صدیقه، طیّبه، آمنه، طاهره، خدیجه، آسیه، راضیه، رضیّه، مرضیه، معصومه، مبارکه، جملیه، حلیمه، حمیده، نرجس، محدثـّه، ساره، منصوره، ملیحه، فریده، وجیهه، عاتکه، عالیه، صفیه، حورا، زینب، عصمت، عفت، عزّت، کبری، رحیمه، ناعمه، شهربانو، و کلثوم و... انتخاب کنند.

ائمه(ع) گاه انتخاب نام را نوعی مبارزه و پاسداری از حریم ارزشها می‌دانستند.امام سجاد(ع) در پاسخ یزید که گفت چرا پدرت همه ی فرزندانش را " علی " نامگذاری کرده است ؟ فرمود: اگر پدرم هزار فرزند پسر می‌داشت همه را " علی " نام می‌نهاد و این در شرایطی است که نظام اموی در صدد محو نام علی(ع) بود.

نکته قابل طرح در این زمینه، نحوه ی خطاب و صدازدن نامهاست. گاه برای سهولت در نامیدن و یا از سر تفنّن و تسامح، نامها را ابتر و ناقص صدا می‌زنند.

مثلاً ابراهیم را " ابی " و اسماعیل را " اسی " و فاطمه را " فاطی " خطاب می‌کنند که این شیوه پسندیده و مناسب نیست.

انتخاب نام مناسب برای فرزندان، شناسنامه فرهنگی - اعتقادی پدر و مادر است. نام نیکوی فرزند گواه سلیقه ی سالم خانواده و دور اندیشی و سلامت و حسن انتخاب آنان است.

منبع: تبیان

نوشتن دیدگاه