جهان آفرینش بر پایه علم و حکمت بنا شده است و این همان علم و حکمت الهی است که در تحقق کل هستی و طبیعت و آفرینش انسان متجلی و سبب ایجاد نظامی هماهنگ و هدفمند شده است.
انسان به عنوان نقطه دایره هستی خلیفه الهی در پی کشف این نظام هدفمند و تدوین قانونمندیهای آن در خود و سایر پدیده‌ها است. مهمترین پدیده، خود انسان و تحقیق در مورد انسان و کشف استعدادهای او به عبارتی آغاز ورود انسان به قدرت شناخت جهان هستی است.
نتیجه شناخت و کشف روابط پدیده‌ها بنا به آیه شریفه او (سغرلکم الشمس والقمر...) (ابراهیم/33) تسلط و بهره‌گیری انسان از طبیعت می‌باشد که نتیجه آن بهره‌مندی بیشتر از مواهب الهی است.
از دیدگاه تعلیم و تربیت امروز، شناخت و کشف روابط پدیده‌ها به ویژه در زمینه رفتار آدمی به منظور سازگاری هر چه بیشتر‌‌‌‌‌‌انسان با محیط می‌باشد، روانشناسان معتقدند در صورت تامین نیازهای بدنی، روانی و عاطفی، انسان خوشبخت و موفق و سعادتمند خواهد شد. اما برای درک وصول به جریان حقیقت الهیه و تربیت انسان کامل و رسیدن به لقای پروردگار که غایت تربیت اسلامی و سعادت حقیقی است، نیاز به وحی و تدبر و بهره‌گیری از آن را داریم.
با مطالعه و بهره‌گیری از سیره پیامبران - صلی‌الله علیهم اجمعین - و ائمه معصومین - علیهم السلام - که به فرمایش قرآن کریم الگوی حسنه می‌باشند و سعادت دنیا و آخرت فراهم خواهد شد که البته سیره پیامبران، به ویژه خاتم ایشان مخالفتی با کارهای علمی و تحقیقی و ثمرات عاقلانه آنها ندارد. با این توصیف اهمیت و جایگاه تعلیم و تربیت اسلامی و ضرورت تربیت انسان روشن می‌شود. در این عصر حضرت امام خمینی (ره) این وارث به حق انبیا و اولیاء علیهم السلام با استفاده از نفحات جان بخش تعلیم و تربیت اسلامی خواست با دم‌‌‌مسیحایی خود انسان رنجور و خسته از جهل و ستم قدرتها را رها ساخته و آنها را حیاتی دوباره بخشد و جان تشنه آنان را سیراب کند و آنان را متوجه تعلیم و تربیت حقیقی بنماید. حضرتش در کلام و نوشته و عمل یکسان بود و تجلی ایمان او به عنوان یک مومن واقعی در این راز و رمزها می‌باشد.
هدف این مقاله بیان اختصار رهنمودهای آن امام همام پیرامون اهمیت و جایگاه و عوامل موثر بر تعلیم و تربیت است که نشات گرفته از اندیشه اسلام ناب محمدی (ص) است.
چکیده‌ای از نظرات حضرت امام (ره) پیرامون اهمیت و جایگاه و عوامل موثر بر تعلیم و تربیت
رجای واثق داریم تبیین آرا و اندیشه‌ها و عملکردهای آن سالک فرزانه که خود سالها طی طریق کرده و محبوب دلها شده بود و پیروی از آنها موجب فلاح و سعادت دنیا و آخرت خواهد بود که این رستگاری زمینه‌ساز نزول برکات بیشتر و امید و پیروزی برای مسلمانان و آزاداندیشان سراسر جهان می‌باشد.
حال به اختصار چکیده‌ای از نظرات آن معلم بزرگ و امام عارفان را پیرامون اهمیت‌‌‌‌و جایگاه و عوامل موثر بر تعلیم و تربیت برشماریم به نکات زیر می‌توان اشاره نمود.
1) از دیدگاه حضرت امام خمینی (ره)، اسلام، قرآن، انبیا و ائمه علیهم‌السلام همگی در تربیت انسان نقش مهمی دارند.
به طور مثال قرآن کتاب تربیت و انسان‌سازی است. اسلام و مکتب توحیدی می‌تواند انسان را در همه ابعاد وجودیش تربیت کند. در تایید فرمایشات حضرت امام با نگاهی به وضعیت اجتماعی اکثر جوامع و به خصوص اروپای صنعت موج افزایش‌‌‌‌مشکلات فرهنگی، اجتماعی و احساس عدم هویت واقعی و خلا معنویت را شاهدیم.
حتی زندگی مرفه اروپایی و آزادیهای موجود نتوانسته است آرامش واقعی را به آنان عرضه کند. از این رو در سالهای اخیر مردم و علی‌الخصوص زنان برای کسب آرامش و رهایی از آلودگیهای اخلاقی و حفظ خود و رسیدن به سعادت واقعی رویکردهایی به طرف دین و زندگی دینی و معنویت داشته‌اند به خصوص گرایش به اسلام عزیز رو به فزونی است.
2) یکی از عوامل بسیار مهم که تاکنون کمتر موردنظر اندیشمندان بوده است و حضرت امام خمینی (ره) آن را مطرح کرده‌اند تاثیر اراده و عنایات الهی بر تحول و تربیت انسان است.
ایشان اندیشمندان، فیلسوفان، جامعه‌شناسان و انسان‌یابان را به حل این معما دعوت می‌کند که چگونه علیرغم آن عفونت رژیم ستم‌شاهی که تنها یک گوشه از آن می‌توانست جوانان و مردم را به تباهی بکشد، جوانان با کسب معرفت‌الله و عشق به لقای پروردگار با تربیت نفوس، جان نثار اسلام شده و متحول شدند.
نهایتا ایشان سئوال می‌کنند آیا با صرف سالهای طولانی و با مربیان مهذب امکان چنین تربیت الهی وجود داشت؟ و پاسخ می‌دهند که جز اینکه دست غیبی و دستگیری الهی و تصرف ربوبی در کار بوده است.
3) حضرت امام خمینی (ره) پیرامون اهمیت تعلیم و تربیت بارها به این موضوع اشاره دارند که گرفتاری همه ما برای این است که تزکیه و تربیت نشده‌ایم.
اشتغال به تهذیب نفس و تصفیه اخلاق را از بزرگترین مهمات و واجب واجبات عقلیه می‌دانند. در اهمیت تربیت همین بس که ایشان غایت بعثت انبیا را تعلیم و تربیت انسانها گفته‌اند.
4) در زمینه جایگاه علم و آموزش حضرت امام (ره) نقش علم را تامین سعادت دنیا و آخرت دانسته و سفارش می‌کنند آموزش را باید به خدمت تربیت گرفت.
اما به این نکته توجه شود که ایشان علم و آموزشی را سفارش می‌کنند که جهت‌دار باشد و جهت آن اسم رب و توجه به خدا باشد.
5) اگر چه کار انبیا که در اصل تربیت مردم بوده است، معهذا حضرت امام (ره) تاکید دارند که ایجاد استقامت در کارها و جنبه‌های عملی زندگی، تربیت نیروهای متعهد و متخصص برای استقلال و شکوفایی کشورها نیز از محورهای اساسی برنامه‌های انبیا بوده است.
6) حضرت امام (ره) با اعتقاد به تاثیر و‌‌‌‌‌انتقال خصوصیات اخلاقی و... پدر و مادر به فرزندان از طریق ارثی، توصیه‌ها و رهنمودهایی پیرامون رعایت آداب ازدواج‌‌‌‌‌‌از مرحله انتخاب همسر (حتی قبل از آن، یعنی توجه به محیط و شرایط دینی، اخلاقی و تربیتی همسر) تا مرحله تشکیل نطفه و آداب دوران بارداری و تولد دارند.
حضرتش در پاسخ و رد نظر محقق خراسانی در مورد اشکالی که به حدیث می‌کنند، ضمن اثبات تربیت‌پذیری انسان با بیان تفاوتهای آدمی در شخصیت و اخلاق و... نقش روزی حلال و حرام، شیردادن زن مومنه و غیرمومنه، آمیزش‌‌‌‌‌حلال و حرام و عوامل دیگر را در تکوین شخصیت انسان، علت این تفاوتها می‌دانند.
همین طور، خصوصیت‌های اخلاقی پدر و مادر را از جمله علت‌های تفاوت آدمی برمی‌شمارند.
7) یکی از موضوعات مهم تعلیم و تربیت را که از فرمایشات حضرت امام (ره) می‌توان فهمید موضوع تعامل یا تاثیر متقابل رفتارها در یکدیگر و یا رفتارها و اندیشه‌ها با یکدیگر می‌باشد.
مثلا اعتقاد به توحید را موجب تربیت می‌دانند و بالعکس مطرح می‌کنند که با تعلیم و تربیت اسلامی و تهذیب نفس نیز می‌توان به توحید رسید.
8) اکثر روانشناسان محیط را یکی از عوامل موثر بر تعلیم و تربیت می‌دانند و بعضی (محیط‌گرایان) به تاثیر مطلق محیط بر جریان تعلیم و تربیت قائل هستند. حضرت امام (س) تاثیر عناصر محیطی چون فرهنگ، حکومت، خانواده، مدرسه و... را در تربیت صحیح و غلط انسان موردتوجه قرار داده و معتقدند محیط سالم و صحیح اسلامی مدرسه، دانشگاه و حوزه‌ها برای جامعه و استقلال کشور و شکوفایی آن بسیار مهم می‌باشد.
اینک مقاله را با این سخن گوهر بار و عارفانه آن پیر مراد و انسان کامل به آخر می‌بریم که فرمودند:
(صحیفه نور، ج 13، 7/10/59)
حضرتش در حقیقت تاثیر این اندیشه توحیدی را مطرح می‌کنند که با چنین نگرشی به عنوان جزئی از این کثرت، وجود خود را باید در محضر دوست بدانیم و ذوب در او شویم آنگاه دیگر در چنین محیط و فضایی معصیت نیست زیرا که خداوند سبحان را با آن جمال و زیبایی حاضر و ناظر می‌دانیم.
منابع مورد استفاده:
1) باده عشق، امام خمینی (س)، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، چاپ اول، 1368 (ش).
2) شرح دعاء‌السحر، امام خمینی (س) موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، چاپ اول، 1374 (ش).
3) کشف‌الاسرار، امام خمینی (س)، انتشارات مصطفوی، قم 1384.
4) سبوی عشق، امام خمینی (س)، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، چاپ سوم، بهار 1371.
5) صحیفه نور، امام خمینی، (س)، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول.
6) فراهانی، مجتبی، تعلیم و تربیت از دیدگاه امام خمینی (س)، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1378.
با عنایت به اینکه نظرات و پیشنهادات شما کاربران گرامی در بهبود خدمات رسانی پایگاه اینترنتی دی ال سل نقش کاملا موثری ایفا می کنند لذا صمیمانه از شما خواهشمندیم با عنایت به حدیث «مومن آیینه مومن است» ، شما نیز آیینه ما باشید و با یادآوری نقاط ضعف و قوت پایگاه اینترنتی دی ال سل، ما را از این امر محروم نفرمایید.
چند نکته مهم:
• نظرات شما پس از بررسی و بازبینی توسط گروه مدیریت برای نمایش در سایت منتشر خواهد شد.
• نظرات تکراری و تبلیغاتی، تائید نمی شوند و امتیازی هم به آنها تعلق نخواهد گرفت.
• در صورتی که نظر شما نیاز به پاسخ دارد، پاسخ خود را در ذیل همان موضوع دنبال فرمایید.