نقش امید در زندگی

 یکی از ساز وکارهای حیات و زندگی, امیدواری است. از نظر جهان بینی توحیدی, امید تحفه الهی است که چرخ زندگی را به گردش وامی دارد و موتور تلاش و انگیزه را پر شتاب می کند. اگر روزی امید از انسان گرفته شود, دوران خمودگی و ایستایی او فرا می رسد. امیدوار بودن, هنری است که باید همگان به خصوص نسل پویای جوان آن را فرا گیرند. از این رو در این شماره به بررسی حقیقت امیدواری و راه های نیل به آن می پردازیم.

حقیقت امیدواری
امیدواری، حالتی نفسانی است که در آن, انسان به اموری که انتظارش را دارد دل بستگی پیدا کرده است. امید، در انتظار چیزی بودن است در حالی که بیشتر وسایل و اسباب آن فراهم شده است. معمولاً امید و آرزو، در فرهنگ فارسی، در کنار یکدیگر به کار می روند، اما در زبان عربی به صورت جداگانه با عنوان های (رجا) و (اَمَل) استعمال می شوند. با یک تحلیل می توان گفت: در هر امیدواری، آرزو هست، ولی هر آرزویی، امیدواری نیست.

شاید بتوان امید در زندگی را به سکان کشتی تشبیه کرد، همان طوری که کشتی بدون سکان دار در دریای خروشان و پر تلاطم, سرگردان خواهد بود، انسان ناامید نیز در این دنیای پر هیاهو حیران خواهد ماند. بعضی افراد به دلیل شکست های گذشته، امیدشان را از دست داده اند به طوری که زندگی منهای امید را قابل تحمل ندانسته و در نهایت, بدترین گزینه یعنی مرگ را مشکل گشای خود یافته اند. آن عده هم که زنده اند، در واقع مرده متحرکی بیش نیستند.

امیدواری، نه خیال پردازی
باید مرز بین امیدواری و خوش خیالی را به خوبی دانست تا یکی در جای دیگری قرار نگیرد. امیدواری, مقوله ای است که با فعالیت و تلاش همراه است و به بیان بهتر می توان گفت: امیدواری از سه جزء شناختی, عاطفی و حرکتی تشکیل می شود. باغبانی در ذهن خود، ثمرات و نتایج کارش را که باغستان سرسبز و آباد است، تصور می کند و آن را مطلوب می بیند;

از این رو در او نوعی دلدادگی پدید می آید و آرزوی داشتن چنین باغی را می کند. سپس به منظور تحقق آن به فعالیت می پردازد. دانش آموزی که بدون تلاش و مجاهدت در انتظار کسب مدارج علمی و پذیرش در دانشگاه به سر بَرَد، در حقیقت به خیال پردازی افراطی روی آورده و از امید واقعی فاصله گرفته است. این مسئله در جهات معنوی نیز صادق است. رسول اکرم (ص) می فرماید: نادان کسی است که از هوای نفسانی خود پیروی کند و در عین حال از خداوند انتظار بهشت را داشته باشد.

هرچند در ناامیدی بسی امید است, ولی با این بهانه نمی توان دست از کار و تلاش کشید و به امیدِ یاریِ دیگران چشم دوخت. میوه شیرین و گوارای درخت امید آن گاه به بار می نشیند که با تلاش و فعالیت آبیاری شده باشد. امام علی (ع) می فرماید: (لاتکن ممّن یرجوا الاخرة بغیر عمل; از کسانی مباش که بدون عمل، به آخرت امیدوار است. )

اهمیت امید و آرزو در اسلام
در اسلام، امید و آرزو جایگاه رفیعی دارد تا جایی که در روایات معصومین از امید به عنوان رحمت الهی یاد شده است. پیامبر (ص) می فرماید: (الأمل رحمة لأمتی ولولا الأمل مارضعت والدة ولدها ولاغرس غارس شجرها; امید و آرزو, رحمت برای امت من است و اگر امید و آرزو نبود، هیچ مادری فرزندش را شیر نمی داد و هیچ باغبانی نهالی نمی کاشت. )

اقسام امید و آرزو
به طور کلی می توان امید و آرزو را به امید و آرزوی کاذب و صادق تقسیم کرد. استاد مطهری می گوید: (معمولاً افرادی که از لحاظ روح و روان, سالم و با نشاط اند و انحرافی پیدا نکرده اند, کمتر به تخیل و به هم بافتن آرزوهای دور و دراز و نامعقول می پردازند. همیشه عملی فکر می کنند و عملی آرزو می کنند; یعنی آرزوهای آنها در جهت همان مداری است که در زندگی دارند, روی بال و پر خیال نمی نشینند و آرزوی امور ناشدنی را نمی کنند; ولی افراد ضعیف که مبتلا به بیماری روانی هستند و نشاط عمل ندارند و در وجودشان همت و اراده ای موجود نیست, بیشتر بر مرکب سریع السیر خیال سوار می شوند و با خیالات خود را سرگرم می کنند. )

راه های امیدواری
امیدواری مانند صفات پسندیده دیگر, اکتسابی است; یعنی باید با تلاش و تمرین آن را به دست آورد. راه هایی که جوانه امید را در دل آدمی می کارد عبارت اند از:

۱) تفکر مثبت
قدرت اندیشه و تفکر, بر هیچ کس پوشیده نیست. اندیشه نه تنها بر جسم انسان, بلکه بر آینده او نیز تأثیر می گذارد. تفکر مثبت, تولید انرژی, توانایی و دل گرمی می کند و در عوض, تفکر منفی موجب اضطراب و تشویش افراد می شود. اگر بخواهیم امیدوار زندگی کنیم باید همواره نیمه پر لیوان را بنگریم نه نیمه خالی آن را و به آنچه می توانیم کسب کنیم بیندیشیم.

۲) محکم کردن پایه های اعتقادی و اخلاقی
یأس و امید تا حد زیادی مربوط به جهان بینی و نگرش انسان به نظام آفرینش است. کسی که به ماورای طبیعت اعتقاد دارد و نظام خلقت را محدود به دنیا نمی پندارد, در تاریک ترین لحظات زندگی نیز احساس تنهایی نمی کند, زیرا همیشه خدا را در کنار خود می یابد. انسان مؤمن با داشتن این تکیه گاه مطمئن, با خود می گوید: هرگز به خود رها نشده ام و زحماتم بی نتیجه نخواهد ماند.

استاد مطهری (ره) ایمان را منبع امید و رجا می داند و می گوید: (آدم با ایمان هیچ وقت خودش را تک و بی مددکار و بی غمخوار نمی بیند, همیشه در نماز می گوید: خدایا! تو را می پرستیم و از تو مدد می خواهیم… دین و ایمان در عین این که در نواحی زیادی به امید و رجا قوت و وسعت می دهد,

از طرفی هم جلو یک سلسله آرزوها را می گیرد و نمی گذارد آنها رشد کنند. آدمی در ناحیه آرزو, هیچ گونه محدودیتی ندارد. گاهی آرزوی امر محال می کند;

مثلاً حادثه ای در گذشته واقع شده و با یک کیفیت مخصوص واقع شده و آدمی آرزو می کند که ای کاش واقع نشده بود و یا آن که آرزو می کند که ای کاش آن حادثه به فلان کیفیت واقع شده بود. آرزو می کند که ایام جوانی برگردد; آرزو می کند که برادر و فامیل فلان شخص باشد; هیچ کدام از این ها واقع شدنی نیست. چیزی که در گذشته واقع شده ممکن نیست نابود شود و چیزی دیگر جای آن را بگیرد. در عین حال جلو آرزو را نمی شود گرفت… آرزوهای بی نظم و قاعده همان ها است که در زبان دین، آمال شیطانی نامیده شده، همان ها است که آدمی را می فریبد و وقت و عمر او را تباه می سازد.)

نوشتن دیدگاه